Դու գիտե՞ս, իսկապես, թե ո՞վ ես, ոչ թե այն, ինչ որ կարծում ես
Ծեր Հովսեփ Իսիխաստ[1]
(† 1959)
(հատվածներ Հովսեփ Իսիխաստի նամակներից՝ ուղղված իր հոգևոր զավակներին)
Ճշմատապես ո՞վ ես, ոչ թե այն, ինչ որ կարծում ես: Այս գիտելիքով դառնում ես մարդկանցից ամենաիմաստունը: Այսպիսի գիտակցությամբ խոնարհություն ես ձեռք բերում և Աստծուց շնորհ ընդունում: Այլապես, եթե ինքնաճանաչում ձեռք չբերես, այլ նկատի ունենաս միայն քո հոգնությունը, իմացի՛ր, որ միշտ ճանապարհից հեռու կգտնվես: Որովհետև մարգարեն չի ասում. «Տե՛ս, Տեր, իմ հոգնությունը»: Այլ ասում է. «Տե՛ս իմ խոնարհությունն ու իմ հոգնությունը»: Հոգնությունը մարմնի համար է, խոնարհությունը՝ հոգու, և կրկին երկուսը միասին՝ հոգնություն ու խոնարհություն, ամբողջական մարդու համար:
Սատանային ո՞վ է հաղթում: Նա, ով ճանաչում է իր հիվանդությունը, կրքերը ու թերությունները, որ ունի: Նա, ով վախենում է ճանաչել իր անձը, գիտությունից հեռու է գտնվում. ուրիշ ոչինչ նա չի սիրում, բացի ուրիշների մոտ սխալներ տեսնելուց ու նրանց դատելուց: Նա այլոց մոտ շնորհներ չի տեսնում, այլ միայն թերություններ. ինքն իր մեջ թերություններ չի տեսնում, այլ միայն շնորհներ: Իսկ դա հենց մեր ժամանակների մարդկանց հատկանշական թերությունն է, որ մեկս մյուսի շնորհը չի ճանաչում:
Մեկը զրկված է շատ բաներից, բայց շատերն ունեն ամբողջը: Այն, ինչ մեկն ունի, մյուսը չունի: Եվ եթե դա գիտակցում ենք, ուրեմն շատ խոնարհություն կա: Որովհետև այդպես է մեծարվում ու փառաբանվում Աստված, Ով բազում ձևերով զարդարեց մարդկանց ու Իր բոլոր ստեղծածներին անհավասար արարեց, ասինքն՝ տարբեր: Ոչ այնպես, ինչպես որ անհավատներն են փորձում հավասարություն բերել՝ հեղաշրջելով Աստվածային Արարչագործությունը: Աստված «ամեն բան իմաստությամբ արեց»:
Դրա համար, զավա՛կս, հիմա, որ սկիզբն է, հոգ տար լավ ճանաչելու ինքդ քեզ, որ ամուր հիմք գցես, այն է՝ խոնարհությունը: Հոգ տար սովորելու հնազանդությունը, ձեռք բերելու Հիսուսի աղոթքը[2]:
Հետևաբար, ամեն ոք, որ ցանկություն ունի ու խնդրում է ստանալու շնորհը, որ Աստված նրան ձրիաբար է տալու, նախ, պետք է շատ լավ ճանաչի իր էությունը՝ «ճանաչի՛ր ինքդ քեզը»: Եվ սա հենց իսկական ճշմարտությունն է, որովհետև ամեն ինչ սկիզբ ունի: Եվ եթե լավ չսկսես, լավ ավարտ էլ չես ունենա:
Եվ, հետևաբար, սկիզբն ու ճշմարտությունն այն է, որ մարդն իմանա, որ զրո է. ոչնչից ստեղծվեց ամեն բան. «Ասաց ու եղան, հրաման տվեց ու ստեղծվեցին»: Ասաց ու երկիր եղավ: Եվ կավ վերցնելով՝ մարդ ստեղծեց՝ անհոգի, անմիտք մի կավե մարդ: Սա հենց քո էությունն է: Դա մենք բոլորս ենք՝ հող ու ցեխ:
Սա առաջին դասն է նրա համար, ով ուզում է շնորհ ստանալ, բայց և մշտապես, որ այդ շնորհն իր հետ մնա: Դրանից էլ գիտակցություն է ձեռք բերում, իսկ գիտակցությունից խոնարհություն է ծնվում: Ո՛չ միայն խոսքերով՝ խոնարհամտաբար խոսելով, այլ իրականությանը հենվելով՝ ասում է ճշմարտությունը՝ հող եմ, կավ եմ, ցեխ եմ: Սա մեր առաջին մայրն է: Հետևաբար, ինչպես հողն է ոտնակոխ լինում, այնպես էլ դու՝ որպես հող, պարտավոր ես ոտնակոխ լինել. ցեխ ես, ոչ մի արժեք չունես: Քեզ շպրտում են այստեղ ու այնտեղ, մի տեղից մյուս տեղն են քեզ շաղախում, քեզ օգտագործում են որպես անպետք նյութ:
Հետևաբար, Արարիչը «փչեց» քո վրա ու քեզ կյանքի հոգի տվեց: Ահա և անմիջապես մի բանական մարդ եղար. խոսում ես, աշխատում ես, գրում ես, ուսուցանում ես: Աստծո մի գործիք դարձար: Սակայն մի՛ մոռացիր, որ արմատդ հողն է: Եվ եթե Նա, Ով քեզ հոգի տվեց, հետ վերցնի այն, դու կրկին պատերի մեջ կշաղախվես: Դրա համար «հիշիր վախճանդ ու հավիտյան չես մեղանչի»:
Սա առաջին պատճառն է, որ ո՛չ միայն ձգում է շնորհը, այլև այն բազմացնում է ու ամրացնում: Սա միտքը բարձրացնում է դեպի բնության առաջին տեսությունը: Իսկ այս սկզբունքից դուրս թեև գտնում է ինչ-որ նվազ բան, սակայն որոշ ժամանակ հետո դա կորցնում է, որովհետև հաստատուն գետնի վրա չի կառուցում, այլ փորձում է տարբեր ձևերով ու արվեստով:
Օրինակ, ասում ես՝ մեղավոր եմ, սակայն ներքնապես հավատում ես, որ արդար ես: Չես կարող մոլորությունից խուսափել: Շնորհն ուզում է մնալ, սակայն քանի որ գործնականում դեռևս չես գտել ճշմարտությունը, ըստ անհրաժեշտության պետք է հեռանա:
Որովհետև, անտարակույս, հավատալու ես քո մտքին, որ քեզնից ինչ-որ բան ես ներկայացնում, ինչն այդպես չէ, և առանց որևէ այլ պատճառի մոլորվելու ես: Այդ իսկ պատճառով շնորհը չի մնում, որովհետև ունենք հակառակորդ, որ մեծ արհեստագործ է, չարիքների գյուտարար և ստեղծագործ յուրաքանչյուր մոլորության, որ հսկում է մեր կողքին, որ լույսից խավար դարձավ և ամեն ինչ գիտի: Նա, ով Աստծո թշնամին է և ջանք չի խնայում, որ մեզ բոլորիս Նրա թշնամին դարձնի: Եվ, ի վերջո, խորամանկ հոգի է և հեշտությամբ է խառնվում Աստծուց մեզ շնորհված հոգու հետ ու մեր մեքենան վերցնում ու այն շարժում այնպես, ինչպես ինքն է ուզում: Նա տեսնում է, թե հոգու ախորժակը դեպի ուր է հակված և ինչպես է Աստված օգնում հոգուն, ու ինքն էլ անմիջապես նույնն է մտածում:
Թարգմանությունը հունարենից՝ հայր Հերոնիմոս Մայիլյանի:
Աղբյուր. Γέροντος Ιωσήφ, Έκφρασις Μοναχικής εμπειρίας, εκδ, Ι.Μ.Φιλοθέου, Άγ. Όρος 2011.
[1] Ծեր Հովսեփ Իսիխաստը և Քարանձավաբնակը 20-րդ դարի ամենահայտնի սրբացյալ ճգնավորներից է: Աթոս լեռան հոգևոր զարթոնքը կապվում է նաև նրա անվան հետ: Նրա վարքը մանրամասն կներկայացնենք առանձին հրապարակմամբ:
[2] Տե՛ր Հիսուս Քրիստոս, ողորմի՛ր ինձ: